Ihtiyaclarina Kulak Vermek

CAN KULAĞI

Dilimizdeki bu deyimi cok severim: “Can kulagi ile dinlemek”. Sozluge baktiginizda  “cok buyuk bir dikkatle, iyice anlama, kavrama cabasiyla, kendini vererek dinlemek” anlamlari cikar karsiniza. Bana kalirsa Attachment Parenting 8 temel ilkesinden 3.su olan “respond with sensitivity” nin tam karsiligidir.
Bu ilkenin ozunde ihtiyaclari once ‘anlamak’; daha sonra da uygun sekilde karsilamak yatar.

Peki ihtiyaclari nasil anlariz?

Bu noktada en once cocuklarimiza “guvenmemiz” gerekiyor. Onlarin kendi dogalarinda varolan ve ozellikle erken donemde daha baskin olan hayatta kalma icguduleriyle sergiledikleri ipuclarini dogru okuyabilmek, kendi icsesimize kulak kesilmek ve istenmeyen dis seslere karsi kendimizi ve cevremizi bilgi ile donatmak; bu guvenin temel taslari.

Guven ve baglanma iliskisi tek tarafli degil; karsilikli ve zamanla gelisen bir iliski.
Bizim yavrularimiza ve onlarin icgudulerine guvenmemizle; dogru bilginin gucuyle, tedbirlerimizi alarak, kendimize ve icsesimize guvenmemizle, yavrumuzun da bizden aldigi guce guvenmesiyle kuruluyor ‘bag’. Ozellikle yenidogan doneminde, henuz konusamayan, hatta net olarak goremeyen bebeklerimizin tamamen icgudusel olarak bize bildirdikleri ihtiyaclari ve bunlarin karsilanmasi adeta anne/baba/bakim veren/bebek arasindaki karsilikli birer baglanma egzersizleridir. Onlardan gelen ipuclarini ne kadar erken okuyup uyum saglayabilirsek uzun vadede iliskimize yatirim yaparak o kadar pratik kazanmis olacagiz.

Cocuklarin ihtiyaclar hiyerarsisi

Temeli Maslow’un ihtiyaclar hiyerarsisine dayali olan teoriye gore cocuklar once fizyolojik ihtiyaclarinin karsilanmasina ve guvende olmaya ihtiyac duyuyorlar. En once bu ihtiyaclar karsilandiktan sonra ise sevgi ve aidiyet, daha sonra ozbenlik ve son olarak da kendini gerceklestirme ihtiyacina yonelirler.
Bu hiyerarsik duzlem yine yasamin ilk yillari ile paralel olarak ilerlemekte. En baskin ve guclu sekilde ifade edilen fiziksel ihtiyaclarin karsilanmasinin “zorunlulugu” aslinda ebeveynler icin daha ilk gunlerden itibaren baglanmayi da dogal sartlarda garanti altina aliyor. Bir yetiskin olmadan, en basit fiziksel ihtiyaclari bir baskasi tarafindan karsilanmadan hayatta kalmasi mumkun olmayan bir bebek, ebeveynlerine ilk mesaji da vermis oluyor: Size muhtacim! Beni duyun! Beni can kulagiyla dinleyin! Bu ilk mesaji dogru okuyabilen ebeveynler uzun vadedeki duygusal ihtiyaclara da boylelikle cevap verebilme yetisi kazanmis oluyorlar. Cocuklarimiz kendi ihtiyaclarini karsilamak icin bizi egitiyor belki de.

Elbette ihtiyaclar hiyerarsisinin ebeveyn icin de ayni seyirde oldugunu hatirlamakta fayda var. Ebeveynlerin de ayni sekilde temel ihtiyaclarini karsilamak icin desteklenmesi cok onemli. Ilk ilke olan hamilelik, dogum ve ebeveynlige hazirlik ilkesinde de vurgulandigi gibi; once anne ve babanin kendi aralarinda bu sureci nasil yonetebilecekleri uzerine konusup plan yapmasi, temel bakim verecek kisi kimse oncelikli destegin ona yogunlasmasi; daha sonra da yakin cevrenin bu surece ne kadar ve nasil dahil olacaginin konusulmasi, beklentilerin aciklikla ifade edilebilmesi onleyicilik adina faydali olacaktir. Boylelikle bebegin ihtiyaclarini karsilamada yuk tek basina annenin omuzlarina birakilmamis olup, temel/duygusal ihtiyaclarina cevap bulan ebeveynin de bebegin ihtiyaclarina odaklanmasi kolaylasir.

Fiziksel ihtiyaclar

Ihtiyaclari ve istekleri tanimlayan, bunlari yas araliklariyla ifade eden ve tek basina ayri bir yazinin konusu olacak kadar çok kaynak var. Daha anlasilir olmasi adina bebeklerimizin ilk aylari/yillari  ve gelisimsel gozlemler uzerinden yola cikip; ilk 3 ayi dusunerek orneklendirecek olursak; 4.trimester dedigimiz, bebegin kendini halen anne karninda sandigi, net goremedigi ve neredeyse hic kontrollu hareket edemedigi bir donemden bahsediyoruz. Bir yetiskin yardimi olmaksizin hayatta kalmasinin mumkun olmadigi, tamamen bakima muhtac oldugu; ama garip bir sekilde temel ihtiyaclarinin da bir o kadar net belli oldugu.. Bu ihtiyaclardan en bilineni ele alalim: aclik ve dolayisiyla emme ihtiyaci.

Yukarida paylastigim gorselle hepimiz bir sekilde, ebe, doktor, hemsirelerimiz vasitasiyla hastanede, internette vs karsilasmisizdir. Bir bebegin en temel ve acil ihtiyaci beslenmektir. Gorsel bebeklerin bu temel ihtiyac icin dahi bize verdikleri ipuclarini, ustelik de duzenli bir sirayla sunduklarini gosteriyor. Bu ihtiyaclar ne kadar erken karsilanirsa bir o kadar da cabuk yanit buluyor. Mucize gibi degil mi sizce de? Iste buna benzer “iletisim ipuclari” her yas doneminde ihtiyaclara gore sekillenip degisse de aslinda hep oradalar, yanibasimizda. Erken donemlerden itibaren ihtiyaclarin karsilanmasina odaklanip yukarida bahsi gecen  “baglanma egzersizlerini” uyguladikca bu ipuclarini yakalayip dogru okumak da kolaylasacaktir.

Ihtiyaclarin ebeveyn cephesi boyleyken, bebekler icin de ihtiyaclar; karsilandikca guvene ve baglanmaya donusen yol isaretlerine donusuyor zamanla. Guven! Sadece ebeveyne mi? Hayir, ayrica kendine de!
Cocuklar once icgudusel olarak gelistirdikleri iletisim yollarinin dogruluguna ve etkinligine; boylece kendi guclerine inaniyor ve ozguven kazanimi yolunda ilk minik adimlarini atiyor.

Duygusal Ihtiyaclarin Onemi

Fiziksel ihtiyaclar kadar hatta daha da fazla duygusal ihtiyaclar da guvenli baglanmada onemli rol oynuyor. Okunmasi nispeten kolay olan fiziksel ihtiyaclar ve bunlarin karsilanmasi; duygusal ihtiyaclarin anlasilmasi ve cevaplanmasi yonunde de bir antrenman niteliginde.

Cocuklarin guvende hissetmek icin en temel duygusal ihtiyaclarindan ilk ikisi; empati ve saygi.
Onlari ilk gunden itibaren birer birey olarak kabul edip etiketlemeden anlamaya calismak ve saygi gostermek ebeveynler icin de karsilikli iletisimin yolunu uzun vadede acmis oluyor.

Baglanma kuraminin da ozunde yer alan; ozellikle ilk yillardaki ihtiyaclara mumkun oldugunca hizla ve eksiksiz cevap verilmesine vurgu yapmamizin sebebi; bebek acisindan dogumdan itibaren guven ve bag ihtiyacinin temellerinin saglam atilmasi; ebeveyn acisindandan da ‘iliski’ye yatirim yaparak ilerleyen cocukluk/genclik yillarinda karsilasilabilecek sorunlara cozum uretebilme becerisini kazanmasi acisindan buyuk oneme sahip olmasidir.

Dış Sesler ve Iletisim Ihtiyaci

Buraya kadar ebeveyn/bebek arasindaki karsilikli iliskiden ve bebegin onderligi ve annenin icsesinden bahsettik. Peki dis sesler? Zaman zaman kendimizi ve cocugumuzu duymamizi duymamizi engelleyen dis seslerle nasil basedecegiz?

“Anne/babalik” tanimi yada genis anlamiyla ‘kimligi’ bir cocuk dunyaya geldigi andan itibaren otomatik olarak kazanilan bir kimlik, en azindan biyolojik olarak. Ozel olarak bir tedavi ihtiyaci yoksa, hemen hic caba harcamaksizin, ozel bir egitim surecinden vs gecmeden, oncesinde birebir deneyimleme sansi olmaksizin, cocugun dogumuyla birlikte hemen, ustelik kacinilmaz bir bicimde cevremizdeki hemen herkesin de ayni sekilde elde ettigi bir kimlik. Bu kimlik aslinda cocuga karsi ve cocuk icin varolmasina ragmen; pekcok toplumda ebeveynlerin birbirlerine karsi kullandiklari rozet/rutbe haline gelebiliyor. Kimin daha iyi/dogru/mukemmel olduguna dair etiketlerin cocuklar uzerinden tartisildigi, tamamen kisisel gozlemler ve tecrubelerden hareketle; bilimsel gercekler ve normal gelisim asamalari ile catisan dis sesler, istenmeden verilen tavsiyeler, efsaneler ebeveynlerin icseslerini golgeleyip cocuklarinin ihtiyaclarina karsi korelmelerine sebep olabiliyor.
Zaman zaman hepimizin sikayeti olan dis seslerin de bence varolma sebepleri var. Tum bunlarin bizlerin de anne/baba olduktan sonra hayatimiza giren sosyal zorluklar oldugunu soyleyebiliriz.

Cocuklarimiza model olmaktan bahsediyoruz siklikla. Cocuk sahibi olduktan hemen sonra karsilastigimiz bu sosyal zorluklara karsi takindigimiz tavir her animizi izleyen ve sunger gibi icsellestiren cocugumuz icin de en onemli modellemelerden biri. Cocugumuzun ihtiyaclarini karsilarken kendi ihtiyaclarimizi da okuyup karsilayabilmek/ifade edebilmek aslina bakarsaniz basli basina bir beceri. Pekcok insanin sahip olamadigi hatta farkinda dahi olmadigi, kendi adima benim de yeni yeni ogrenmeye cabaladigim bir beceri. Tam burada “siddetsiz iletisim”den kisaca bahsetmek istiyorum. Marshall Rosenberg tarafindan olusturulan ve APnin de temel taslarindan biri olan siddetsiz iletisim, aslinda “ihtiyac odakli” bir iletisim bicimi. Bireyin kendi ihtiyaclarini dogru kodlamasi ve ifade etmesi uzerine kurulu olan bu felsefenin 4 temel asamasi sirayla “gozlem, duygu, ihtiyaclar, istek/rica”. Siddetsiz iletisim hem bu 4 ogeyi ifade edebilmek hem de karsimizdaki kisiden ayni bilgileri almayi icinde barindirir.
Iste boylece cocugumuzun ihtiyaclarini anlamaya odaklanirken kendi icimize donmeyi; kendi ic yolculugumuzla beraber tekrar yavrumuza yonelmeyi; ayrica da dis seslerle iliskimizde ihtiyaclar uzerinden yola cikarak mucadele edebilmeyi; bunu yaparken de yine model olarak siddetsiz iletisim becerilerini dogal surecte cocugumuza kazandirmis oluyoruz.
Attachment Parenting her konuda oldugu gibi “ihtiyaclara” da boylesi butuncul bir yaklasimi oneriyor.

Ihtiyaclarin karsilanmasinin faydalari

Son olarak APnin 8 temel ilkesinin mimari olan ve kisiler/kurumlar ustu bir doktrine ev sahipligi yapan; bizlerin de suphesiz en temel referansimiz olan uluslararasi saygin kurulus Attachment Parenting International orijinal sitesinde yer alan ihtiyaclarin karsilanmasinin baslica faydalarina deginmek istiyorum.

* Bebeklerin beyinleri henuz tam gelismedigi ve yeterli olgunluga ulasmadigi icin kendilerini sakinlestirme yetileri de yoktur. Tipki fiziksel ihtiyaclari gibi sakinlesme ihtiyaclarini da bir ebeveyn yardimiyla karsilamaya muhtactir. Sefkatli bir ebeveyn tarafindan istikrarli olarak ihtiyaclari karsilanan cocuklar zamanla kendilerini sakinlestirmeyi, duygularini regule etmeyi yine model alarak ogrenirler.

* Bazi cocuklar cevreye ve uyaranlara karsi daha fazla hassasiyet gosterebilirler. Yine bu noktada her cocugun ayri bir birey ve ozel oldugunu, her zaman herkese uygun formuller olamayacagini hatirlamakta fayda var.

* Cocuklarin ipuclarini, icsel ritimlerini dogru okuyup gelisimsel donemleri hakkinda bilgi edinmek; gercekci beklentiler gelistirmek, buna gore rutinler olusturmak gerekebilir.

* Cocuklarin ozellikle yasamlarinin ilk 1-2 yilinda surekli ilgi istemeleri, daimi bir fiziksel yakinliga muhtac olmalarinin tamamen normal oldugunu bilmek; aslinda ebeveynlerin saglikli beklentiler olusturmalari acisindan oldukca onemli. Fiziksel temas da tipki yemek, icmek, uyumak gibi temel bir ihtiyactir ve karsilanmasi da hayati onem tasir. Ebeveynin bu noktada bagimsiz olamaz korkusuyla cocugundan uzaklasmak yerine; onun paternlerine uyum saglamasi, bunun icin destek almasi; hem bagin guclenmesi hem de sosyal hayatini sekillendirebilmesi acisindan cok onemlidir.

* Uzun sureli aglamalar ve asiri stres, bebek beyninin kimyasina zarar vererek ileriki yaslarda hem fiziksel hem duygusal sorunlara yol acma riski tasir. Bu sebepledir ki cocuklarin ihtiyaclarinin hizli bir sekilde karsilanmasi onem tasir.

* Bebegin ihtiyaclarina cevap verememe, yetersizlik hissi, surekli kaygi bozuklugu, lohusa depresyonu  vb durumlarda vakit kaybetmeksizin profesyonel destek alinmalidir.

* Yine anne tum ihtiyaclari karsilamada yalniz birakilmamali; onleyicilik acisindan, hem bebegin hem de annenin ihtiyaclarini gozlemleyen ve farkinda olan yakinlardan destek alinmalidir.

“Can kulagi ile dinleyelim..”

Sevgilerimle,

Ozlem Ilgaz

KAYNAKLAR

● http://www.attachmentparenting.org/principles/api

● Rosenberg, Marshall (2015), Nonviolent Communication, A Language of Life (3rd Edition, Encinitas, CA: PuddleDancer Press)

● Knost, L.R. (2013), Whispers Through Time: Communication Through the Ages and Stages of Childhood (Little Heart Books LLC)

● Ockwell-Smith, Sarah (2017), Gentle Discipline (New York: TarcherPerigee)

● Leach, Penelope (2010), The Essential First Year (New York: DK Publishing)

● http://www.lllturkiye.org

● http://www.phdinparenting.com/blog/2010/1/14/childs-hierarchy-of-needs.html

● Gorsel: http://weheartit.com/

Ozlem Ilgaz

‘Attachment Parenting Turkiye’ Websitesi, Facebook Grubu, Facebook ve Instagram Sayfalarinin Kurucusu, API Lider Adayi, AP annesi ve savunucusu

2006’da Yıldız Teknik Universitesi’nden, 2009’da Bogazici Universitesi’nden mezun oldu. Cok sevdigi meslegi Uluslararasi Ticaret Uzmanligi’na ilk bebeginin dogumundan sonra ara verdi. 5 yili askin suredir Amerika’da sevgili esiyle iki yavrularina hayat yoldasligi yapiyor. Daha huzurlu bir dunya icin umutla hayallerinin pesinden gidiyor..